Praktijkvraag

Laatste update: 8 november 2021

Door:


Wat houdt het EU actieplan voor een circulaire economie in? Welke onderdelen van het actieplan raken de praktijk van decentrale overheden?
Antwoord in het kort

Met het actieplan Voor een schoner en concurrerender Europa beoogt de Europese Commissie een transitie naar een circulaire economie te bevorderen. Het actieplan behelst alle onderdelen van een productcyclus, van het ontwerp van een product tot het hergebruik ervan. Niet alleen de maatregelen betreffende verbruik, hergebruik en afvalbeheer kunnen de praktijk van decentrale overheden raken, maar ook duurzaam aanbesteden is een punt van aandacht.

Wat is een circulaire economie?

De circulaire economie is een economisch systeem waarin producten en grondstoffen zo veel mogelijk worden hergebruikt. Het is bedoeld om de waarde van stoffen daarbij zo veel mogelijk te maximaliseren en waardevernietiging te minimaliseren. Door voortdurend hergebruik van grondstoffen wordt de productie van afval zo veel mogelijk voorkomen. Een circulaire economie heet ook wel een kringloopeconomie.

Actieplan voor een schoner en concurrerender Europa

In 2020 publiceerde de Commissie het ‘Circulaire economie actieplan voor een schoner en concurrerender Europa’. Dit plan werd in het kader van de Green Deal gepresenteerd. Het actieplan stelt als doel dat duurzame producten de norm worden in Europa en zet in op het voorkomen van afval en hergebruik van producten. Dit alles in het licht van het behalen van de Europese doelstelling van klimaatneutraliteit: netto nul uitstoot van broeikasgassen in 2050.

De Europese Commissie wil de gehele levenscyclus van producten verduurzamen. Het actieplan omvat daarom initiatieven om te vergroenen, bij het ontwerp en het samenstellen van producten, maar ook het (her)gebruiken en het recyclen van producten en grondstoffen. Er moet bijvoorbeeld een ‘recht op reparatie’ komen en een betere toegang tot betrouwbare informatie over de duurzaamheid van producten.

Sectoren

Het actieplan richt zich met name op sectoren die veel grondstoffen gebruiken, zoals elektronica en ICT, batterijen en voertuigen, verpakkingen, kunststoffen, textiel, constructie en gebouwen en levensmiddelen.

We lichten drie sectoren uit:

Constructie en gebouwen

De Commissie zal in 2021 of 2022 een strategie voor de duurzaam gebouwde omgeving voorstellen. Deze strategie richt zich specifiek op het bevorderen van circulariteit in de levenscyclus van gebouwen. Sommige elementen zijn inmiddels al gepubliceerd in het kader van de Europese herstelfaciliteit en de voorstellen voor de renovatiegolf van gebouwen, bijvoorbeeld over bouwafval. Voor dit gebied is de online tool LEVEL(S) gelanceerd. De bouwsector maar ook lokale en regionale overheden kunnen op deze website een checklist vinden met vragen, die als doel hebben om de duurzaamheid van een gebouw in te schatten en de gevolgen van bijvoorbeeld een renovatie voor de duurzaamheid in kaart te brengen. Het biedt daarmee een kader voor de inspectie van en rapportage over de duurzaamheid van gebouwen.

Andere elementen die van belang zijn voor de bouwsector zijn de herziening van de bouwproductenverordening en de materiaalhersteldoelstellingen voor bouw en sloopafval.

Kunststoffen

In het Actieplan is er bijzondere aandacht voor microplastics. Daar is nu nog geen regelgeving voor. De Commissie wil de aanwezigheid van microplastics in de leefomgeving verminderen en de opzettelijke toevoeging hiervan aan producten beperken. Microplastics kunnen namelijk onbedoeld vrijkomen en in het oppervlaktewater terecht komen. De Europese Commissie wil dat er meer wetenschappelijke kennis over de risico’s en het voorkomen van microplastics in het milieu, drinkwater en voedsel komt. Daarover zal een publieke consultatie volgen.

Voedingsmiddelen

De huidige vorm van voedselproductie veroorzaakt druk op het milieu en op grondstoffen. Het Circulaire Actieplan richt zich daarom ook op het verduurzamen van de productie, distributie en de consumptie van voedsel. De Verordening voor het hergebruik van water (2020/741) die in 2023 in werking treedt, moet het circulaire gebruik van water in de landbouw bevorderen. De Commissie wil in 2022 ook de richtlijnen over afvalwaterzuiving en zuiveringsslib herzien. Daarnaast wil de Commissie duurzame alternatieven voor het zuiveren van afvalwater, zoals het gebruik van algen, beoordelen. De Farm to Fork-strategie uit 2020 gaat specifiek in op het verminderen van de verspilling van voedsel.

Verminderen van afval

In het actieplan ligt de nadruk op het voorkomen, verminderen en recyclen van afval. Het doel is om de totale hoeveelheid afval te verminderen en de hoeveelheid stedelijk afval tegen 2030 te halveren. Hiervoor wil de Commissie afvalreductiedoelstellingen voor specifieke afvalstromen opzetten. Om de grondstoffen in afval optimaal te benutten moet er een Europees systeem voor gescheiden afvalinzameling komen. Zo wordt er gekeken naar harmoniseren van kleuren voor afvalbakken, het gebruik van symbolen en productetiketten voor afval. Ook wordt er gekeken naar standaardisatie, zodat afval dat bestemd is voor hergebruik van goede kwaliteit is. Daarnaast stelt de Commissie voor om maatregelen met betrekking tot zorgwekkende stoffen in afval aan te scherpen en te ontwikkelen, om vervuiling te voorkomen. De classificatie van gevaarlijke afvalstoffen moet bijvoorbeeld worden verbeterd. Daarnaast stelt het actieplan voor om het beleidskader voor afvalmanagement te moderniseren zodat het geschikt is voor de circulaire economie.

Duurzaam aanbesteden en circulair inkopen

Omdat overheden over grote koopkracht beschikken, zijn overheidsopdrachten een belangrijke schakel bij het realiseren van de circulaire economie. Daarom bestaan er criteria voor minimaal verplichte groene overheidsopdrachten, bijvoorbeeld voor voertuigen, computers of het onderhoud van de publieke ruimte. Meer informatie vindt u op onze pagina duurzaam aanbesteden en de website van de Commissie.

De Commissie wil ook minimaal te bereiken doelstellingen voor verplichte groene overheidsopdrachten per sector invoeren. Daarnaast moet er een verplichte rapportage van groene overheidsopdrachten komen.

Europese fondsen

Verschillende Europese fondsen bieden financiële ondersteuning voor projecten op het gebied van circulaire economie, zoals Horizon Europe, LIFE of EFRO. Voor meer informatie daarover, zie onze EU-fondsenwijzer.

Volgende stappen

Het actieplan bevat 35 acties die uitgevoerd moeten worden. Als eerste wapenfeit werd in 2020 de nieuwe Richtlijn over duurzame batterijen (2020/798) aangenomen. Verschillende initiatieven die het actieplan vorm moeten geven staan voor de nabije toekomst op stapel:

Te verwachten in 2021:

  • De herziening van Verordening 1013/2006 over het vervoer van afval met het oog op het beperken van de uitvoer van afval;
  • Gevaarlijk afval: herziening van Verordening 2019/1021 over persistente organische verontreinigende stoffen (POP’s). Dit zijn giftige chemische stoffen die langzaam afbreken. Een raadpleging hierover loopt tot eind december 2021;
  • Een nieuwe verordening over de onderbouwing van claims van bedrijven rondom de ecologische voetafdruk van hun producten en diensten. Door gebruik te maken van standaardmethoden moeten deze beweringen betrouwbaar en controleerbaar worden.
  • Voorstel voor een herziening van de Richtlijn voor de uitstoot van de industrie (2010/75);
  • Een voorstel voor een richtlijn over consumentenbeleid die ervoor moet zorgen dat de consument betrouwbare en nuttige productinformatie krijgt, bijvoorbeeld over levensduur en reparatiemogelijkheden. Ook komen er minimumeisen voor het gebruik van duurzaamheidslogo’s en labels.

Voor 2022 staan op de rol:

  • De EU-strategie voor duurzaam textiel;
  • Herziening van de Richtlijn inzake ecologisch ontwerp voor energiegerelateerde producten (ecodesign) (2009/125);
  • Herziening van de regels voor verpakkingsafval, bijvoorbeeld het vermijden van overbodige verpakkingen en verminderen van afval (Richtlijn 94/62);
  • Herziening van de Richtlijn voor de behandeling van stedelijk afvalwater (91/271).

Meer informatie:

Circulaire economie, Kenniscentrum Europa decentraal
Duurzaam aanbesteden, Kenniscentrum Europa decentraal
Afval, Kenniscentrum Europa decentraal
Criteria groene overheidsopdrachten, Europese Commissie