Wij hebben begrepen dat er bestaand Europees beleid is voor klimaatadaptatie en dat dit beleid mogelijk verandert als gevolg van de Europese Green Deal. Wat houdt dit Europese beleid voor adaptatie in en wat voor invloed heeft dit op ons waterschap?
Antwoord in het kort
De EU heeft voor zowel klimaatverandering als voor klimaatadaptatie ( aanpassing van de samenleving aan klimaatveranderingen) beleid opgesteld. Klimaatverandering moet volgens dit beleid zoveel mogelijk tegengegaan worden, maar de lidstaten van de EU, waaronder Nederland, moeten ook klimaatbestendig gemaakt worden en zich aan kunnen passen aan veranderingen in het klimaat, zoals de stijging van de zeespiegel.
Waterschappen spelen als regionale waterbeheerders dan ook een belangrijke rol in de uitvoering van dit beleid.
EU klimaatadaptatiebeleid
EU-strategie 2013
In 2013 heeft de Europese Commissie een EU-strategie voor aanpassing aan de klimaatverandering gepubliceerd, gericht op het versterken van de klimaatbestendigheid van de EU. De strategie biedt lidstaten een kader en ondersteuning voor de integratie van klimaatadaptatie in hun beleid. De strategie moedigt lidstaten aan om aanpassingsstrategieën te ontwikkelen voor het klimaat waarin onder meer nationale prioriteiten, grensoverschrijdende kwesties en nationale risicobeheerplannen voor rampen worden opgenomen. Ook moedigt de strategie de ontwikkeling van stedelijke klimaatadaptatiestrategieën aan.
Het stimuleren van relevante kennisuitwisseling tussen lidstaten, regio’s en steden is een belangrijk onderdeel van de strategie. Hiervoor is dan ook het Climate ADAPT webportaal opgezet. Dit klimaatadaptatieplatform is ingericht als hét centrale punt voor zowel overheid als bedrijfsleven wat betreft informatie over het aanpassen aan klimaatverandering in Europa.
Verder moeten lidstaten op basis van de Europese Monitoringsmechanisme – Verordening (525/2013/EU) elke vier jaar rapporteren over hun nationale adaptatieplanning en -strategieën (artikel 15 Verordening 525/2013/EU).
Evaluatie Europese strategie in 2019
Op basis van onder andere de hierboven genoemde nationale rapportages over klimaatadaptatie heeft de Commissie de strategie in 2019 geëvalueerd. In de evaluatie werd geconstateerd dat de strategie wel heeft aangemoedigd tot lokale, regionale en nationale aanpassingsstrategieën, maar dat er ook nog veel te winnen valt. Zo blijken er minder klimaatadaptatiestrategieën te zijn ontwikkeld op lokaal niveau dan verwacht. Maar vooral ten aanzien van de uitvoering en monitoring van nationale klimaatadaptatieplannen is er nog veel te verbeteren, aldus de evaluatie. Zo is een meer frequentere verslaglegging nodig en een betere koppeling aan klimaatmitigatiebeleid.
Governance-verordening
Inmiddels is een deel van de geconstateerde tekortkomingen opgelost door de monitoring van klimaatadaptatie (structureler) op te nemen in de Europese governance-verordening (Verordening 2018/1999/EU). Deze verordening beschrijft hoe lidstaten en de Commissie samenwerken om de EU-doelen ten aanzien van duurzame energie en klimaat te behalen. Daarbij zijn ook de bepalingen over de monitoring van klimaatadaptatie aangescherpt. Zo moeten lidstaten om de twee jaar rapporteren aan de Commissie over hun nationale adaptatiestrategieën en -plannen (artikel 19). Daarnaast moeten adaptatiedoelstellingen worden opgenomen in de Integrale Nationale Energie- en Klimaatplannen (INEKs) van de lidstaten, indien beschikbaar. Nederland heeft daarom inmiddels de Nationale Klimaatadaptatiestrategie (NAS) en het Deltaprogramma opgenomen in het INEK, waarover later meer .
Green Deal
De Von der Leyen-Commissie heeft in de onlangs gepresenteerde Europese Green Deal verdergaand beleid voor klimaatadaptatie voorgesteld.
Voorstel voor een Europese Klimaatwet
Zo zijn in de nieuw voorgestelde Europese Klimaatwet (Verordening 2020/0036/COD) maatregelen voorgesteld om het aanpassingsvermogen van de lidstaten op het gebied van klimaat te vergroten. In de voorgestelde verordening wordt door de Commissie niet alleen ingezet op het door lidstaten ontwikkelen van aanpassingsstrategieën en -plannen, maar ook op de uitvoering hiervan (artikel 4). Dit in tegenstelling tot het eerdere Europese adaptatiebeleid wat alleen gericht was op de ontwikkeling van plannen.
De Commissie beoordeelt vervolgens om de vijf jaar de collectieve vooruitgang van de lidstaten. De eerste beoordeling zal uiterlijk op 30 september 2023 moeten plaatsvinden (zie artikel 5 lid 1 sub b voorstel Klimaatwet). Vervolgens heeft de Commissie de mogelijkheid om maatregelen te treffen richting lidstaten als zij beoordeelt dat er te weinig vooruitgang is geboekt. De Commissie stelt voor om deze maatregelingen ter bevordering van verdere aanpassing aan klimaatverandering vast te kunnen stellen met een gedelegeerde handeling (artikel 5 juncto artikel 3 lid 1). Hiertegen is echter veel protest, omdat de Commissie voor deze nadere maatregelen geen wetgevingsprocedure meer hoeft te doorlopen.
Daarnaast zal de Commissie om de vijf jaar ook de toereikendheid van de adaptatiemaatregelen van de individuele lidstaten beoordelen (artikel 6 lid 1). Als de vooruitgang ontoereikend is, kan de Commissie (openbare) aanbevelingen aan de betrokken lidstaat doen (artikel 6 lid 2).
Nieuwe klimaatadaptatiestrategie
In de Green Deal is een voorstel van de Europese Commissie voor een nieuwe EU- klimaatadaptatiestrategie aangekondigd voor het vierde kwartaal van 2020. Deze ambitieuze strategie zal erop gericht zijn dat investeerders, bedrijven, verzekeraars maar ook steden en burgers, klimaatverandering in hun eigen risicobeheerpraktijken integreren.
Nederlands klimaatadaptatiebeleid
Nationale klimaatadaptatiestrategie
Het Nederlandse klimaatadaptatiebeleid is vastgelegd in het Deltaprogramma en de nationale klimaatadaptatiestrategie. De nationale klimaatadaptatiestrategie (NAS) uit 2016 brengt alle klimaatrisico’s in beeld en is aanvullend op het Deltaprogramma.
De NAS beoogt op nationaal niveau en vanuit een interdepartementale samenwerking perspectief te bieden aan alle programma’s in Nederland waarin partijen werken aan klimaatadaptatie en om deze werkzaamheden te faciliteren. In de NAS zijn de gevolgen van vier verschillende klimaattrends uiteengezet en wordt een overzicht gegeven van de invloed die dit heeft op verschillende sectoren (zoals water, natuur en landbouw, et cetera). Bekijk ook de NAS-adaptatietool voor een inzichtelijke, visuele weergave hiervan.
Deltaprogramma
Het Deltaprogramma is het grootste nationale klimaatadaptatieprogramma van Nederland. In het Deltaprogramma werken de Rijksoverheid, provincies, gemeenten en waterschappen samen om Nederland te beschermen tegen overstromingen, om te zorgen voor voldoende zoet water en om Nederland klimaatbestendig te maken.
In 2017 is het Deltaplan ruimtelijke adaptatie gestart. Dit plan is gericht op het creëren van een klimaatbestendige en waterrobuuste ruimtelijke inrichting van Nederland in 2050. In dit kader werken waterschappen, gemeenten en provincies onder meer samen aan klimaatstresstesten om kwetsbaarheden als gevolg van weersextremen in kaart te brengen.
Rol waterschappen
Veel van de gevolgen van klimaatverandering hebben met water te maken. Zo neemt het aantal droge periodes in Nederland toe waardoor onder meer de vraag naar water toeneemt, de zoetwaterbeschikbaarheid afneemt en de kosten voor waterbeheer toenemen. Aan de andere kant nemen extreme neerslag en meerdaagse natte periodes toe, wat ook weer uitdagingen met zich mee brengt ten aanzien van wateroverlast en waterbeheer. Verder zorgt de stijging van de waterspiegel voor allerlei uitdagingen ten aanzien van de waterinfrastructuur en de verzilting van zoet water.
De waterschappen zijn als regionale waterbeheerders dan ook een zeer belangrijke schakel in de Nederlandse klimaatadaptatie-aanpak. Ze zijn bijvoorbeeld verantwoordelijk voor het op orde brengen en houden van de waterkeringen en watersystemen. In Nederland hebben de waterschappen een essentiële rol in de uitvoering van de maatregelen die Nederland klimaatbestendig maken en in de ontwikkeling van het klimaatadaptatiebeleid.
Door:
Jos Pees, Kenniscentrum Europa decentraal
Meer informatie:
Klimaatadaptatie, Kenniscentrum Europa decentraal
NAS adaptatietool, Kennisportaal Ruimtelijke adaptatie
Ruimtelijke adaptatie, Unie van Waterschappen
Europese strategie voor aanpassing aan de klimaatverandering, Europese Commissie
Meer weten over dit onderwerp?
Werkt u voor een decentrale overheid of het Rijk en hebt u een vraag over dit onderwerp? Neem dan contact op met de helpdesk van Europa decentraal: