FAQs Vluchtelingen uit Oekraïne

De operationele richtsnoeren van de Commissie verduidelijken op welke groepen de Richtlijn van toepassing is, namelijk:
– Groep 1: Oekraïense onderdanen die in Oekraïne verbleven en sinds 24 februari 2022 ontheemd zijn geraakt en hun familieleden;

– Groep 2: Staatlozen en onderdanen van andere derde landen dan Oekraïne die vóór 24 februari 2022 in Oekraïne internationale bescherming of gelijkwaardige nationale bescherming genoten en die sinds 24 februari 2022 uit Oekraïne ontheemd zijn geraakt, en hun familieleden. Gelijkwaardige nationale bescherming in Oekraïne is een alternatief voor internationale bescherming en heeft betrekking op tijdelijke bescherming of humanitaire bescherming.

– Groep 3: Staatlozen en onderdanen van andere derde landen dan Oekraïne die kunnen aantonen dat zij vóór 24 februari 2022 legaal in Oekraïne verbleven op basis van een geldige permanente verblijfsvergunning die overeenkomstig het Oekraïense recht is afgegeven, en die niet in staat zijn om onder veilige en duurzame voorwaarden terug te keren naar hun land of regio van oorsprong. Lidstaten kunnen als alternatief op tijdelijke bescherming, passende bescherming bieden aan deze groep personen. Bij passende bescherming hoeven lidstaten niet dezelfde voordelen te bieden als tijdelijke bescherming maar lidstaten moeten in ieder geval bij de uitvoering van het besluit van de Raad, het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie en de geest van de Richtlijn eerbiedigen. Dit betekent dat de menselijke waardigheid en een waardige levensstandaard moet worden gewaarborgd. Voorbeelden hiervan zijn verblijfsrechten, toegang tot bestaansmiddelen en toegang tot huisvesting.

– Groep 4: Als lidstaten dat besluiten: op andere personen, onder wie staatlozen en onderdanen van andere derde landen dan Oekraïne, die legaal in Oekraïne verbleven en die niet in veilige en duurzame omstandigheden naar hun land of regio van oorsprong kunnen terugkeren.
 
Volgens de Commissie moet voor meer duidelijkheid over de voorwaarde ‘niet in veilige en duurzame omstandigheden naar het land of regio van oorsprong kunnen terugkeren’ worden aangesloten bij artikel 2 onder c en artikel 6 lid 2 van de Richtlijn. Hoewel lidstaten zich moeten baseren op de algemene situatie in het land of regio van oorsprong, moeten de betrokkenen op individuele basis kunnen aantonen dat zij niet in staat zijn om in veilige en duurzame omstandigheden terug te keren. Het aanleveren van een begin van bewijs kan in dat kader ook voldoende zijn. Lidstaten moeten eveneens rekening houden met de band die betrokkenen hebben met het land or regio van oorsprong.

Uit de Kamerbrief van 18 juli 2022 van de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid aan de Tweede Kamer blijkt dat de volgende groepen vluchtelingen tijdelijke bescherming genieten:
1.     Personen met de Oekraïense nationaliteit die:
–  Op 23 februari 2022 in Oekraïne verbleven;
–  Op of na 27 november 2021 Oekraïne zijn ontvlucht omdat de spanningen toenamen of die in de periode van 27 november 2021 tot en met 23 februari 2022 om een andere reden naar het grondgebied van de Unie zijn gereisd (bijvoorbeeld voor vakantie of werk);
–  Kunnen aantonen dat zij in de periode vóór 27 november 2021 al in Nederland verbleven, bijvoorbeeld vanwege een eerder ingediende asielaanvraag, op basis van een reguliere verblijfsvergunning of een verblijfsvergunning die is beëindigd.
 
2.     Staatlozen of derdelanders met een andere nationaliteit dan de Oekraïense, die:
–  Op 23 februari 2022 in Oekraïne internationale bescherming of gelijkwaardige nationale bescherming genoten;
–   Op 23 februari 2022 een geldige Oekraïense permanente verblijfsvergunning hadden, en;
o  ten aanzien van wie geen aanwijzingen bestaan dat zij Oekraïne voor 27 november 2021 hebben verlaten en;
o  niet is gebleken dat zij na 23 februari 2022 naar het land van herkomst zijn teruggekeerd.
Dit is een wijziging ten aanzien van de vorige voorwaarden. Hiervoor kwamen ook vluchtelingen uit derde landen die een tijdelijke Oekraïense verblijfvergunning hadden in aanmerking voor tijdelijke bescherming. Voor deze groep personen geldt dat als zij op 19 juli 2022 nog niet zijn ingeschreven in de BRP, zij per 19 juli 2022 uitgesloten worden van tijdelijke bescherming. Hierdoor hebben zij niet langer recht op opvang en voorzieningen in Nederland. Voor vluchtelingen uit derde landen met een tijdelijke vergunning die al ingeschreven zijn in de BRP vóór 19 juli, geldt dat hun tijdelijke bescherming op 4 maart 2023 wordt beëindigd.
 
3.     Gezinsleden van de hiervoor genoemde personen:
–  Huwelijkspartner of niet-gehuwde partner waarmee een duurzame relatie wordt onderhouden
–  Minderjarige ongehuwde kinderen (binnen of buiten huwelijk geboren of geadopteerd)
–  Andere naaste familieleden die met het gezin samenwoonden en die volledig of grotendeels afhankelijk zijn.

Onderstaande personen komen (in principe) op grond van de operationele richtsnoeren van de Commissie niet in aanmerking voor tijdelijke bescherming. Hierbij dient te worden opgemerkt dat de lidstaten door de Commissie worden aangemoedigd om de tijdelijke bescherming of passende bescherming uit te breiden tot de eerste drie onderstaande groepen.

1. Oekraïners die vóór 24 februari 2022 uit Oekraïne zijn ontheemd of zich buiten Oekraïne bevonden voor onder meer studie of werk.

2. Staatlozen of onderdanen van andere derde landen dan Oekraïne die in Oekraïne internationale bescherming of gelijkwaardige nationale bescherming genoten en die vóór 24 februari 2022 uit Oekraïne zijn ontheemd of zich buiten Oekraïne bevonden voor onder meer studie of werk.

3. Staatlozen en onderdanen van andere derde landen dan Oekraïne die kunnen aantonen dat zij vóór 24 februari 2022 legaal in Oekraïne verbleven op basis van een geldige permanente verblijfsvergunning die overeenkomstig het Oekraïense recht is afgegeven, en die in staat zijn om onder veilige en duurzame voorwaarden terug te keren naar hun land of regio van oorsprong.

4. Staatlozen en onderdanen van andere derde landen dan Oekraïne die gedurende kortere tijd vóór 24 februari 2022 legaal in Oekraïne verbleven, zoals studenten en werknemers, en die niet in veilige en duurzame omstandigheden naar hun land of regio van oorsprong kunnen terugkeren;

5. Staatlozen en onderdanen van andere derde landen dan Oekraïne die gedurende kortere tijd vóór 24 februari 2022 legaal in Oekraïne verbleven, zoals studenten en werknemers, en die in veilige en duurzame omstandigheden naar hun land of regio van oorsprong kunnen terugkeren.

Vluchtelingen met een Oekraïense paspoort en een bewijs van verblijf en dus tijdelijke bescherming genieten in een lidstaat mogen binnen de EU reizen. Het is afhankelijk van de lidstaat waar een vluchteling naar wil reizen hoelang hij of zij daar mag verblijven. Vluchtelingen die nog in hun vrije termijn zitten mogen voor 90 dagen binnen een periode van 180 dagen naar een andere lidstaat reizen. Reizen buiten de vrij termijn is op eigen risico. De IND geeft aan dat zij geen terugkeervisums verstrekken.
 
Voor vluchtelingen van andere derde landen geldt dat zij op eigen risico binnen de EU reizen. Ook hier geeft de IND aan dat zij geen terugkeervisums verstrekken.
 
Zodra vluchtelingen in een andere lidstaat een nieuwe verblijfstitel op grond van de Richtlijn ontvangen, verliezen zij de verblijfstitel die door de eerste lidstaat is afgegeven. De lidstaten hebben namelijk afgesproken om artikel 11 van de Richtlijn buiten toepassing te laten. Dit artikel verplicht lidstaten om mensen die in hun lidstaat tijdelijke bescherming genieten terug te nemen.

Uit de richtsnoeren van de Commissie blijkt dat de Richtlijn in onmiddellijke bescherming voorziet. Dit betekent dat er géén aanvraagprocedure is voor het verkrijgen van tijdelijke bescherming of passende bescherming. Personen die tot de groep behoren moeten dus slechts het volgende aantonen:
– hun nationaliteit;
– of ze internationale of gelijkwaardige bescherming genieten;
– hun verblijf in Oekraïne;
– hun familieband.
 
Het doel van de Richtlijn is een snelle afhandeling door formaliteiten tot een minimum te beperken. Lidstaten kunnen echter wel bepalen dat vluchtelingen uit Oekraïne aan bepaalde vereisten moeten voldoen, bijvoorbeeld het invullen van een registratieformulier of het overleggen van bewijsstukken. De Commissie raad aan om contact op te nemen met de Oekraïense autoriteiten indien lidstaten aan de echtheid van bepaalde documenten of bewijsstukken twijfelen. Ook raad het aan om mensen door te verwijzen naar de asielprocedure als zij niet kunnen aantonen dat zij recht hebben op tijdelijke of passende bescherming of als de procedure voor tijdelijke of passende bescherming te ingewikkeld is voor hun specifieke situatie.
 
Het IND proces voor mensen uit Oekraïne is als volgt: vluchtelingen uit Oekraïne ondertekenen de zogeheten M35-H formulier. Dit is het formulier voor het aanvragen van asiel. De asielprocedure wordt vervolgens opgeschort en slechts gebruikt voor een juiste registratie in het systeem van de IND. Wanneer de Raad, op voorstel van de Commissie, beslist om de tijdelijke bescherming te beëindigen, wordt de asielprocedure voor mensen die in Nederland willen blijven voortgezet.

Wat betreft verblijfsdocumenten zodat personen kunnen aantonen dat zij rechtmatig bescherming genieten, geeft de Commissie in de richtsnoeren het volgende aan. Op grond van artikel 8 van de Richtlijn moeten lidstaten ervoor zorgen dat personen die tijdelijke bescherming genieten in bezit dienen te zijn van bewijs hiervan. Lidstaten moeten volgens de commissie in ieder geval een document verstrekken dat één jaar geldig is, namelijk van 4 maart 2022 tot en met 4 maart 2023. Omdat de duur van de tijdelijke bescherming twee maal verlengd kan worden met 6 maanden kunnen lidstaten er echter voor kiezen om een document te verstrekken dat voor 2 jaar geldig is. Dit om de administratieve lasten van twee maal verlengen te verminderen. Op het moment dat de tijdelijke bescherming wordt beëindigd moeten lidstaten de verstrekte documenten ongeldig verklaren.  
 
Vluchtelingen die onder de Richtlijn Tijdelijke Bescherming vallen kunnen een afspraak maken om een bewijs van verblijf op te halen. Zij dienen onderstaande documenten mee te nemen naar de afspraak:
– Een geldig paspoort, identiteitskaart of verklaring van de Oekraïense ambassade en geboorteakte voor kinderen die geen eigen paspoort of identiteitsbewijs hebben of niet in het paspoort van hun ouders staan;
– In het geval van een derdelander: een Oekraïense verblijfsvergunning die geldig was op 23 februari 2022;
– Een burgerservicenummer (BSN). Hiervoor is het nodig dat mensen zich hebben ingeschreven in de Basis Registratie Personen.

Volgens de website van de IND zijn er drie vormen van bewijs van verblijf. Afhankelijk van de specifieke situatie ontvangen mensen die onder de Richtlijn vallen een sticker in het paspoort, een sticker op een los papier of een pasje. Zie voor meer informatie hierover deze pagina van de IND.

Personen die onder de Richtlijn Tijdelijke Bescherming vallen kunnen voor een periode van één jaar tijdelijke bescherming krijgen. Deze periode kan tweemaal verlengd worden met zes maanden. De Commissie kan op elk moment, na monitoring van de situatie, aan de Raad voorstellen om de tijdelijke bescherming van de hierboven genoemde personen te beëindigen of de periode met nog één jaar verlengen. De bescherming kan dus tot maximaal drie jaar duren.

Artikel 14 van de Richtlijn bepaalt dat lidstaten jongeren onder de 18 jaar onder dezelfde omstandigheden als onderdanen van de lidstaat van opvang toegang tot onderwijs moeten verlenen.

Verwacht wordt dat minstens tussen de 15.000 en 25.000 leerplichtige Oekraïense kinderen toegang tot onderwijs nodig zullen hebben. Deze kinderen kunnen gebruik maken van het bestaande nieuwkomersonderwijs. Om ervoor te zorgen dat toegang tot onderwijs voor al deze kinderen beschikbaar blijft, treffen verschillende partijen voorbereidingen zodat nieuwkomersscholen onderwijsplaatsen kunnen opschalen.
 
Daarnaast wil het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) extra tijdelijke onderwijsvoorzieningen opzetten. Hierbij zet het de expertise van het nieuwkomersonderwijs in en sluit het nauw aan bij wat kinderen uit Oekraïne nodig hebben. Bovendien moet het aanbod realiseerbaar zijn. Om dit te bewerkstelligen geeft het ministerie van OCW aan dat het onder meer schoolbesturen, kinderopvang en gemeenten wil inzetten. Van belang is dat het hier gaat om tijdelijke voorzieningen waardoor ingezet moet worden op een zo snel mogelijke doorstroming naar bestaand nieuwkomersonderwijs.
 
In principe zijn lidstaten slechts verplicht om toegang tot onderwijs voor kinderen onder de 18 jaar aan te bieden. Het ministerie van OCW is momenteel in gesprek met verschillende partijen over toegang tot onderwijs voor Oekraïense jongeren en volwassen. Het kan hierbij gaan om het doorstromen in het volwassenonderwijs, het mbo of hoger onderwijs.

Lidstaten moeten op basis van artikel 13 lid 2 van de Richtlijn er voor zorgen dat tijdelijk beschermden de nodige hulp ontvangen inzake sociale bijstand, medische zorg en levensonderhoud, wanneer zij over onvoldoende middelen beschikken. De Richtlijn verplicht verder dat de nodige hulp inzake medische zorg ten minste spoedeisende behandelingen en de essentiële behandeling van ziekten moet inhouden. 
 
In Nederland krijgen mensen uit Oekraïne altijd noodzakelijke medische zorg uit het basispakket. Sinds 1 juli 2022 is hierbij van belang of een persoon een Burgerservicenummer (BSN) heeft of niet. Indien een persoon in het bezit is van een BSN wordt de zorg verleend vanuit de nieuwe Regeling Medische Zorg aan Ontheemden (RMO). Dit geldt ook voor mensen uit Oekraïne die al een baan hebben gevonden: zij hoeven geen zorgverzekering meer af te sluiten en al afgesloten verzekeringen worden stopgezet. Indien een persoon geen BSN heeft, wordt de zorg vergoed via de subsidieregeling medische noodzakelijke zorg van het CAK.
 
Vluchtelingen uit Oekraïne hoeven in Nederland geen asiel aan te vragen en vallen daarom niet onder de bestaande Regeling Medische Zorg Asielzoekers (RMA).

Op basis van Richtlijn 2014/92, die in Nederland geïmplementeerd is in de Wet op het financieel toezicht, moeten banken personen die legaal in de EU verblijven op verzoek in de gelegenheid stellen om een basisbetaalrekening te openen. Het gaat hierbij om natuurlijke personen die op grond van handelingen van de EU of nationale wet- en regelgeving het recht hebben in een lidstaat te verblijven. Dit lijkt dus ook te gelden voor personen die onder de Richtlijn Tijdelijke Bescherming vallen. 
 
Uit de Kamerbrief van 19 juli 2022 blijkt dat een groot deel van de vluchtelingen uit Oekraïne in het bezit is van een betaalrekening. Het gaat hierbij om personen met een biometrisch paspoort. Het is voor banken namelijk niet mogelijk om verlopen biometrische paspoorten of andere niet-biometrische identificatiedocumenten te gebruiken om een bankrekening te openen. De systemen van banken zijn ingericht op het direct inlezen van biometrische documenten (zie hiervoor Verordening 2252/2004). Het is op korte termijn niet mogelijk om een wijziging van deze systemen door te voeren. Momenteel kunnen vluchtelingen uit Oekraïne gebruik maken van prepaid bankpassen en sommigen ontvangen hun leefgeld in contanten. Er wordt momenteel naar oplossingen gezocht voor de groep vluchtelingen die geen bankrekening kan openen.

In de Richtlijn Tijdelijke Bescherming staat dat lidstaten tijdelijk beschermden de nodige hulp moeten bieden om te voorzien in levensonderhoud indien zij niet beschikken over voldoende middelen (artikel 13 van de Richtlijn). Tijdelijk beschermden worden toegestaan om te werken in Nederland, waardoor zij in eigen levensonderhoud zouden kunnen voorzien (artikel 12 van de Richtlijn). Indien mensen niet zelf in hun levensonderhoud kunnen voorzien, hebben zij recht op sociale bijstand. 
 
Vluchtelingen uit Oekraïne ontvangen maandelijks een financiële toelage ten behoeve van voedsel, kleding en andere persoonlijke uitgaven, tenzij sprake is van inkomsten uit arbeid (artikel 6 lid 1 sub a en artikel 10 Regeling opvang ontheemden Oekraïne).

Artikel 12 van de Richtlijn bepaalt dat lidstaten personen die tijdelijke bescherming genieten moeten toestaan om, voor een periode die niet langer is dan die van hun tijdelijke bescherming, werkzaam te zijn in loondienst of als zelfstandige. 

Aangezien de Richtlijn bepaalt dat mensen uit Oekraïne toegang moeten krijgen tot de arbeidsmarkt, is de toegang tot de arbeidsmarkt voor mensen uit Oekraïne sinds 1 april 2022 verruimd. De werkgever is vanaf dat moment niet meer verplicht om in het bezit te zijn van een tewerkstellingsvergunning. Er geldt echter wel een meldplicht voor de werkgever.

– Burgerservicenummer (BSN): dit krijgt een vluchteling nadat hij of zij zich heeft ingeschreven bij een gemeente;
– Bewijs van verblijf (zie vraag en antwoord hierboven).

Indien de arbeidsmigrant een verblijfsvergunning heeft, heeft die daarnaast ook het recht om in de Europese Unie te blijven werken. De status van de werknemer verandert niet van werknemer naar vluchteling als deze werknemer al rechtmatig werkt en verblijft in Nederland. De werknemer kan dus zijn rechtmatige verblijf gedurende de duur van zijn verblijfsvergunning voortzetten. Als de verblijfsvergunning binnenkort afloopt of inmiddels al is verlopen, is het aan te raden om contact op te nemen met de IND of een immigratiejurist. 
 
Meer informatie over de gevolgen voor verblijf en aanvragen vindt u op de website van de IND. 

Oekraïense vluchtelingen die bij een gastgezin verblijven zijn verplicht zich in te schrijven in de Basis Registratie Personen. Zij moeten zich dan melden voor registratie bij de afdeling Burgerzaken van de gemeente waar zij verblijven.
 
Meer informatie over de registratie van vluchtelingen uit Oekraïne vindt u op de website van de Rijksdienst voor Identiteitsgegevens.

In het algemeen kunnen gemeenten die vluchtelingen opvangen beroep doen op een bestaand Europees fonds, namelijk het Fonds voor Asiel en Migratie (AMIF). Hieronder valt ook financiële ondersteuning voor noodhulp (onder de zogenoemde ‘thematische faciliteit’). Meer informatie over het AMIF vindt u in de EU-Fondsenwijzer.